Wat houdt body positivity in?

De body positivity movement is de laatste jaren door het toedoen van social media bekend geworden onder het grote publiek, maar al lang geleden ontstaan. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd de beweging opgericht in Amerika door een groep Joodse vrouwen en vrouwen van kleur. Het doel? Meer inclusiviteit voor iedereen die tot ‘de minderheid’ behoort.

Body positivity staat voor het accepteren en respecteren van zowel jouw eigen lichaam, als dat van de rest van de wereld. Hier hoort bij dat je geen waardeoordeel verbindt aan uiterlijke kenmerken. Niet bij jezelf, en niet bij een ander. Momenteel wordt #bodypositivity vooral geassocieerd met het omarmen van je lichaam als je overgewicht hebt of op een andere manier ‘afwijkt van het heersende schoonheidsideaal’.

Voor alle duidelijkheid: wij benoemen hier het bestaan van dit ideaal, maar het is allesbehalve onze mening dat er een soort lichaam mooier is dan andere lichamen. Wij omarmen alle mensen, want dat is onze gemeenschappelijke deler: we zijn mens. Zoveel mensen, zoveel wensen. Wij vinden het vooral belangrijk dat je doet wat werkt voor jou. Het is namelijk jouw leven.

Social media en de body positivity movement

Er heerst in de wereld dus een zeker schoonheidsideaal. Vooral op social mediaplatformen als Instagram ligt de focus op beeld en daarmee op uiterlijk vertoon en status. Er wordt een onrealistisch beeld gecreëerd van wat aantrekkelijk is en hoe het zou moeten zijn. Het gevolg is dat mensen die niet voldoen aan dit ideaalbeeld zichzelf als minderwaardig kunnen gaan zien. In werkelijkheid laat social media, onder leiding van het algoritme, ons natuurlijk de uitzondering zien als de regel. De overgrote minderheid wordt ogenschijnlijk de overgrote meerderheid. Deze vertekende realiteitszin kan leiden tot onzekerheid, stress en een negatief lichaamsbeeld ^[1].

Als tegenhanger is er de body positivity movement. Onder #bodypositivity posten allerlei verschillende soorten mensen vol trots hun lichaam. Hiermee maken zij duidelijk dat ieder lichaam er mag zijn en van gelijke waarde is. Naast het feit dat deze beweging er misschien voor kan zorgen dat wat we op social zien een iets betere afspiegeling van de werkelijkheid is, is er nog een mogelijk voordeel: onderzoek heeft namelijk een positief verband aangetoond tussen acceptatie van/respect voor het lichaam, en een duurzame leefstijlverandering met als doel werken aan een betere gezondheid ^[2].

Body positivity als middel tegen stigmatisering

Uitsluiting of veroordeling op basis van persoonlijke eigenschappen en/of uiterlijke kenmerken, doen de mens geen goed. Discriminatie is een van de meest sfeerverlagende verschijnselen op deze aarde. Bekende vormen van discriminatie vinden plaats op basis van huidskleur, seksuele voorkeur en geslacht. Maar ook mensen met overgewicht/obesitas blijken zowel online als offline regelmatig te maken te krijgen met stigmatiserende opmerkingen, minachtende woorden en ongevraagde adviezen.

Als dergelijke opmerkingen en deze onsubtiele raadgeving het doel heeft mensen met overgewicht te helpen hun ‘probleem’ op te lossen, schiet het op elk vlak z’n doel voorbij. Nog los van de mogelijkheid dat iemand overgewicht heeft en zich tegelijkertijd heel gelukkig voelt, dus helemaal niet op advies zit te wachten, wordt met de huidige benadering van overgewicht nooit het mens daarachter gezien.

Misschien spelen er wel hele andere zaken waar overgewicht/obesitas een gevolg van zijn in plaats van de hoofdzaak. Focussen op gewicht is stigmatiserend en werkt niet. Tegelijkertijd toont onderzoek relaties tussen overgewicht en een risico op het ontwikkelen van gezondheidsproblemen. Mensen hierover informeren op zich is dus helemaal niet verkeerd, maar de manier waarop dat momenteel gebeurt, door hen letterlijk aan te spreken op de mogelijke ‘risico’s’ van hun lichaamsgewicht, lijkt dat wel te zijn.

Fat shaming

Voor dit soort discriminatie is ook een naam: fat shaming. Fat shaming is natuurlijk erg kwalijk en zeer ongepast, maar sommige mensen leven in de heilige overtuiging dat het dikkere mensen er juist toe motiveert om hun leefstijl aan te passen en af te vallen zodat hun gezondheid verbetert. Alsof dit alles nog niet erg genoeg is blijken ook hardnekkige vooroordelen te bestaan in relatie tot overgewicht/obesitas. Je hebt er zojuist al eentje gelezen: ‘’… om hun leefstijl aan te passen en af te vallen zodat hun gezondheid verbetert.’’ Deze zin bevat nogal wat aannames, maar daar komen we later op terug. De vooroordelen waar mensen met overgewicht mee te maken krijgen beperken zich niet tot sociale media maar heersen bijvoorbeeld ook in de medische wereld.

Passief, dom en ongezond

De drie woorden hierboven hebben een negatieve lading. Iemand op die manier omschrijven is niet sympathiek. Uit een experiment waarin de deelnemers (artsen) foto’s te zien kregen van onbekende mensen waaraan ze eigenschappen moesten toedichten, werden de labels passief, dom, ongezond en weinig gedisciplineerd vaker uitgedeeld aan mensen op de foto’s met overgewicht^{[3] [4] [5] [6]}. Deze opvattingen heersen in de hele maatschappij.

Hoe dikker, hoe luier en ongezonder is het stigma rondom overgewicht. Daarbij wordt overgewicht neergezet als aanslag op de gezondheid en portemonnee van de samenleving, doordat het risico’s op ziekten ernstig zou vergroten. Dit soort uitspraken zijn ongepast en ongenuanceerd, maar ook verre van constructief als het doel is om mensen te helpen bij leefstijlverandering die de gezondheid ten goede komt.

De breed uitgedragen, negatieve stigmatisering rondom overgewicht blijkt te kunnen leiden tot het ervaren van negatieve stress, en de ontwikkeling van een negatief zelf- en lichaamsbeeld onder dikkere mensen. Onderzoek heeft zelfs aangetoond dat de motivatie van mensen om hun leefstijl aan te passen in het voordeel van hun eigen gezondheid, erdoor afneemt ^{[7] [8] [9] [10] [11]}. Fat shaming werkt dus averechts.

Wat zijn de gevolgen van stigmatisering?

Waar de body positivity movement veel geassocieerd wordt met mensen met overgewicht die trots zijn op hun lichaam en zich laten zien, gaat het over veel meer dan dat: het gaat over het accepteren en respecteren van alle soorten lichamen. In alle vormen en maten.

Daar hoort dus in z’n geheel bij dat je geen waardeoordeel hangt aan de ‘onderscheidende/uitzonderlijke’ eigenschappen van iemands lichaam of uiterlijk. Ook niet in de vorm van ”Wil jij niet nog een stukje taart? Jij kunt het wel hebben hoor! Je wappert nog net niet onder de deur door.” Of ”Ja iets fitter worden wil ik wel, maar zo gespierd als jij hoeft van mij echt niet hoor!”

Dit zijn voorbeelden van opmerkingen die mensen die besloten hebben een fitte/gezonde lifestyle te hanteren, geregeld vanuit de omgeving naar hun hoofd geslingerd krijgen. Dit fenomeen heeft ook een naam: fit shaming. Ook in dit geval kan de werking heel demotiverend zijn en iemand onzeker maken over zichzelf. Dit soort opmerkingen worden vaak echter als minder stigmatiserend gezien, want de persoon heeft er toch zelf voor gekozen?

Stigmatisering, in welke vorm dan ook, kan al snel leiden tot (negatieve) vooroordelen en een vertekend zelfbeeld. In het geval van overgewicht/obesitas blijkt het allebei te gebeuren. Dat leidt tot van alles, maar niet tot het vinden van een constructieve oplossing. Voor we dieper ingaan op de gevolgen van de heersende stigma’s in relatie tot de gezondheid, moet er nog een vraag beantwoorden.

Hoe kan de body positivity movement tegen deze stigmatisering werken?

Het woord stigma hebben we geleend van de Grieken en betekent ‘brandmerk’. Binnen onze huidige taal kan stigma gedefinieerd worden als ”Het proces waarbij bepaalde (meestal negatieve) kenmerken/eigenschappen aan een specifieke persoon of groep worden toegekend.” In relatie tot overgewicht/obesitas betreft dit dus de associatie met eigenschappen als dom, passief, ongezond en ongedisciplineerd.

De body positivity movement kan deze stigmatisering mogelijk tegengaan op het moment dat de filosofie achter de beweging massaal wordt overgenomen: namelijk dat ieder lichaam, ongeacht hoe het eruit ziet, waardevol is en respect verdient.Als een (grote) meerderheid vanuit deze gedachte naar andere lichamen en dat van zichzelf gaat kijken, houdt het verbinden van waardeoordelen en ongefundeerde conclusies aan uiterlijke kenmerken, misschien op. En daarmee de stigmatisering.

Body positivity movement en commentaar uit de omgeving

Het commentaar uit de omgeving dat mensen met overgewicht krijgen, voortkomend uit de heersende algemene beeldvorming, lijkt haast schadelijker voor de gezondheid dan overgewicht zelf. Hieronder leggen we de heersende vooroordelen rondom obesitas/overgewicht onder de loep.

Obesitas is geen welvaartsziekte en wel de verantwoordelijkheid van het collectief in plaats van het individu

Obesitas als ‘welvaartsziekte’ bestempelen slaat de plank mis. Een belangrijke oorzaak van de huidige obesitas pandemie is de matige toegankelijkheid van voeding voor iedereen. Junkfood wordt ons aangeboden in overvloeden en tegen een bodemprijs, maar voedingsmiddelen die daadwerkelijk de essentiële voedingsstoffen bevatten die we dagelijks nodig hebben, is een heel ander verhaal. Een ‘welvarend’ land als Nederland kent wijken waarin voor de kwart van de bewoners elke dag een bordje AVG op tafel, helemaal geen zekerheid is. Statistieken laten zien dat een mensen met een lage(re) sociaaleconomische status oververtegenwoordigd zijn in de cijfers over overgewicht/obesitas. Wie zijn ‘schuld’ is dat?

Het is al veel langer bekend dat bestaansonzekerheid, bijvoorbeeld door continu aanwezige geldzorgen, tot het chronisch ondervinden van negatieve stress leidt. Dat zorgt weer voor een sterke drang naar ongezond eten en laat dat nou net iets zijn wat werkelijk o-ver-al voor een habbekrats voor het oprapen ligt. Zolang de overheid bemoeienis met deze situatie als ‘betuttelend’ ziet en handelt vanuit de overtuiging dat ieder individu heel goed zelf kan bepalen wat hij wel of niet in z’n mond stopt, is dit een kwestie van water naar de zee dragen.

Voor heel veel mensen is die ‘keuze’ namelijk niet zo vrij. Voor iemand die een gezin moet onderhouden met heel weinig geld is de keuze voor een diepvriespizza a 1.89 per stuk of 150 gram zalmfilet ter waarde van vijf euro echt heel snel gemaakt. Ondanks de hoge caloriedichtheid en de lage hoeveelheid belangrijke voedingsstoffen van die pizza. Je zou bijna kunnen zeggen dat dit soort prijsverschillen ervoor zorgen dat er voor iemand wordt gekozen.

Vanuit de overheid worden ondertussen al jaren druk en veelvuldig campagnes gelanceerd die ons massaal waarschuwen voor op de loer liggend gevaar in de vorm van obesitas, in plaats van dat er stappen worden ondernomen om de onderliggende problemen aan te pakken en het gezondheidsbeleid structureel te veranderen.

De verantwoordelijkheid voor die verandering hoort thuis bij de overheid en blijft op dit moment (zwaar ten onrechte) bij het individu liggen. Dat heeft ook gevolgen voor de manier waarop als maatschappij tegen deze individuen wordt aangekeken: lui, slap en weinig discipline. Discriminatie die ligt verankerd in de samenleving en negatieve gevolgen heeft voor mensen met overgewicht/obesitas.

Overgewicht en obesitas zijn geen synoniem van ongezond zijn

Het eerste vooroordeel waar we vanaf moeten is dat iedereen met overgewicht/obesitas per definitie ongezond is of dat binnen afzienbare tijd wordt. Overgewicht en een ongezonde leefstijl worden vaak in een adem genoemd, maar BMI of lichaamsgewicht direct koppelen aan een verhoogd risico op allerlei (welvaart)ziekten is veel te kort door de bocht. Er zijn namelijk ook mensen die ogenschijnlijk dun ogen, maar tegelijkertijd wel een hoger risico hebben op ziekten vanwege de plek waar het lichaamsvet is opgeslagen. Met name visceraal vet in de diepere regionen van de buikholte vormt een indicatie.

Mensen met overgewicht/obesitas worden daarnaast regelmatig, ongevraagd, gewezen op fysieke ongemakken waar ze mee te maken gaan krijgen als ze niet afvallen. Het telkens herhalen van deze boodschap is zinloos, heeft een tegengesteld effect en klopt niet eens: overgewicht betekent niet automatisch dat iemand niet fit is zoals je hierboven al hebt kunnen lezen. Onderzoek toont aan dat fitheid en vitaliteit veel meer zegt over onder andere levensverwachting en het krijgen van ziektes als diabetes type II, vaatlijden en COPD dan dat het BMI dat doet ^[2].

Lichamelijke klachten worden minder vaak serieus genomen

Mensen met overgewicht die een arts bezoeken met klachten, krijgen vaker dan anderen te horen dat de oorzaak zich bevindt in het overgewicht. In extreme gevallen kan dat ertoe leiden dat serieuze aandoeningen lange tijd over het hoofd worden gezien, of mensen ervan weerhouden überhaupt nog naar de dokter te gaan.

”Val eerst maar een paar kilo af, dan zien we daarna wel verder.”
is het advies waarmee dikkere mensen regelmatig naar huis worden gestuurd en dat ook nog zonder enige vorm van hulp.

De focus op puur gewichtsverlies leidt eerder tot verlies van eigenwaarde

De druk die mensen met overgewicht en obesitas vanuit de externe omgeving ervaren om af te vallen, zorgt voor meer negatieve stress. Het is al herhaaldelijk gebleken dat de pure focus op gewicht (en het verlies daarvan) en pogingen tot afvallen een tegengesteld effect kunnen opleveren. Een zeer breed scala aan onderzoek waarin mensen jarenlang begeleid zijn tijdens leefstijlinterventietrajecten die zich richtten op gewichtsverlies, toonde aan dat het grootste deel van de onderzoekspopulatie na pogingen om af te vallen juist alleen maar zwaarder werd ^[13].

Wat ook werd gezien was dat de motivatie om duurzame verandering aan te brengen steeds verder afnam, terwijl het minderwaardigheidscomplex groeit en mensen er zelf in gaan geloven dat ze door hun overgewicht minder waard zijn ^{[7] [8] [9] [10] [11]}. Focus op puur gewichtsverlies lijkt juist te kunnen leiden tot het ontwikkelen van ziektes. Heel paradoxaal als je bedenkt dat de reden van deze focus in de eerste instantie juist het voorkomen van deze ziektes was.

Body Positivity lijkt de heersende beeldvorming positief te kunnen beïnvloeden

De hierboven beschreven vooroordelen worden (online en offline) breed gedragen en bepalen daardoor hoe we als groep tegen overgewicht aankijken. De manier waarop wij naar onszelf kijken wordt sterk beïnvloedt door hoe (wij denken dat) de omgeving naar ons kijkt. Nogal wiedes dus, dat de mensen die erdoor geraakt worden vooroordelen integreren in hun zelfbeeld.

We worden publiekelijk gewaarschuwd voor de groeiende obesitas epidemie. Ook wie op dit moment helemaal geen overgewicht heeft, wordt erop geattendeerd dat het belangrijk is om het vooral niet te krijgen. Tenminste, niet als je om je gezondheid geeft. Er is op deze manier een hele negatieve connotatie rondom gewicht ontstaan.

Alsof we voor ons gevoel in deze maatschappij nog niet genoeg ballen in de lucht moesten houden (carrière, leuk gezin, mooi huis, verre reizen, vol sociaal leven) om te kunnen voldoen aan het ‘ideaalbeeld’, is ‘zorgen dat je niet dik wordt/afvallen wanneer dat toch gebeurd is’ er ook nog eentje die op je non-stop to do lijstje kan.

De body positivity movement heeft het misschien in zich om de massaal heersende beeldvorming te veranderen. Als een meerderheid inziet dat elk lichaam van gelijke waarde is en met respect behandeld dient te worden, heeft dat mogelijk gevolgen voor de manier waarop overgewicht benaderd wordt.

Op het moment dat er geen waardeoordelen meer gehangen worden aan uiterlijke kenmerken, verdwijnt wellicht ook het negatieve stigma dat heerst rondom overgewicht. Dat dwingt ons om verder te kijken dan lichaamsgewicht en BMI en oog te krijgen voor de persoon daarachter. Dit zou positieve gevolgen kunnen hebben op het gebied van leefstijl veranderingen.

Body positivity movement en de HAES (Health At Every Size) movement

Vanuit de misvatting dat overgewicht in veel gevallen per definitie gepaard gaat met het metabool syndroom (een verzamelnaam voor meerdere gezondheidsproblemen die verband houden met obesitas) en dat afvallen automatisch leidt tot een betere gezondheid, ligt in veel leefstijlinterventies de focus op enkel afvallen en gewicht.

Het succes van deze programma’s op de lange termijn is niet echt om over naar huis te schrijven en er zijn dan ook vanuit verschillende hoeken aanwijzingen die ons vertellen dat de huidige strategieën misschien niet de juiste zijn. Uit onderzoek onder mensen met overgewicht bleek dat de mensen die zichzelf het meest met hun gewicht identificeerden (als gevolg van alle stigmatisatie en vooroordelen), zelfs meer symptomen van het metabool syndroom hadden ^[14].

Een interessant en heel body positive alternatief komt vanuit de HAES movement (Health At Every Size). Deze filosofie, heeft anders dan body positivity dat zich veel breder oriënteert, als doel om gericht het stigma en de schaamte rondom gewicht te doorbreken en de definitie van gezondheid in veel bredere zin te omarmen.

Gezondheid is veel meer dan gewicht

Lichamen zijn er in ontelbaar verschillende uitvoeringen. Ook als je (op dit moment) niet het figuur hebt dat je zelf eigenlijk het mooist vindt, of als je om wat voor reden dan ook helemaal wat minder in je vel zit, kan de HAES-benadering helpen om langzaam toe te werken naar een beter/fitter/energieker gevoel zonder je te richten op afvallen/gewicht. Heel kort gezegd: je werkt wel degelijk aan je gezondheid, maar alles omtrent je gewicht wordt buiten beschouwing gelaten.

Gezondheid bestaat namelijk niet puur en alleen uit gewicht. Hoe ‘gezond’ je bent hangt samen met zoveel meer dingen. Dit noemen wij een neurobiopsychosociale aanpak. Denk aan stressniveau, slaap, impactvolle gebeurtenissen uit het verleden die fysiek of mentaal sporen hebben nagelaten, voeding, genetische afwijkingen, je sociaaleconomische status. Gezondheid houdt eigenlijk verband met het gehele leven. Gezondheid en vitaliteit zijn bovendien niet hetzelfde.

HAES heeft als doel mensen aan te sporen om te werken aan hun gezondheid en vitaliteit op alle terreinen, ongeacht hoe die op dit moment is, en compleet los van of dit wel of geen verandering in gewicht zal realiseren. Het gaat om het ondersteunen van iemands gehele welzijn. Gewicht is maar een klein onderdeel van het grotere, in tegenstelling tot hoe het ons vaak wordt voorgespiegeld.

Onderzoek naar de methode wijst uit dat een gewicht neutrale benadering van welzijn en gezondheid zowel fysiek als mentaal voor verbetering kan zorgen, waaronder bijvoorbeeld een betere bloeddruk en het toenemen van de eigenwaarde. Zelfs als het gewicht niet veranderd is. Dit klinkt veel meer belovend dan de huidige aanpak.

Hoewel de bedoelingen waarschijnlijk goed zijn, heeft het er alle schijn van dat de manier waarop overgewicht en obesitas (en het eventuele verhelpen of voorkomen hiervan) momenteel wordt benaderd niet voldoende is. Denk je dat iemand de cognitieve bandbreedte heeft om bezig te zijn met zijn leefstijl terwijl alle focus gaat naar de dag doorkomen? Als jij in armoede leeft en een gezin hebt te voeden dan zijn er dingen die noodzakelijker zijn dan je eigen gezondheid.

Onderzoek heeft een verband aangetoond tussen mensen met overgewicht die veel met stigmatisering te maken hebben en het ontwikkelen van depressie. Ook volhouden op het moment dat een afvaltraject is ingezet en het vasthouden van motivatie wordt bemoeilijkt door vooroordelen, stigmatisatie en de focus op kilo’s in relatie tot gezondheidsproblemen. Al met al lijkt de aanpak die nu gehanteerd wordt om de samenleving fitter te krijgen eerder te leiden tot het tegengestelde effect.

Wat zeggen tegenstanders van de Body Positivity Movement?

Ontwikkelingen hebben vaak aanhangers en tegenstanders. Dat is in dit geval niet anders. Waar veel mensen de body positivity movement (terecht) omarmen, klinken hierover ook kritische geluiden. Er leeft onder critici, vaak gezondheidsprofessionals, de angst dat volledige acceptatie uitmondt in berusting. Volgens hen schuilt het ‘gevaar’ erin dat de body positivity movement zou kunnen leiden tot de normalisering van overgewicht en obesitas.

Tegenstanders die het heel bont maken noemen de movement zelfs het promoten van een ‘ongezonde’ leefstijl die maakt dat de norm verschuift en geen mens straks nog de urgentie voelt om aan zijn/haar gezondheid te werken. Acceptatie en berusting zijn echter twee verschillende dingen. Iemand die zijn/haar lichaam accepteert en respecteert is veel eerder geneigd hier goed (of beter) voor te zorgen dan iemand die zijn/haar lichaam waardeloos vindt en verafschuwd.

De body positivity movement gaat om acceptatie, niet om berusting

Op het moment dat iemand jaar in jaar uit hoort dat hij/zij te dik is en daardoor zich ongezond/onaantrekkelijk voelt werkt averechts. Mensen op deze belachelijke manier veroordelen legt alleen het topje van de ijsberg bloot, en draagt op geen enkele manier bij aan iemands gevoel van verbondenheid met de omgeving (er wordt continu de nadruk gelegd op hoe iemand juist afwijkt van de norm met zijn/haar overgewicht) en ook niet aan iemands gevoel van competent zijn (afvallen lukt niet? Dan zal je wat beter je best moeten doen, zijn veel gehoorde commentaren).

Wat je dan krijgt is dat mensen sociaal wenselijk gedrag laten zien, alles om maar aan zichzelf en de buitenwereld te bewijzen dat ze hun best doen om verandering te realiseren. De mogelijk andere problemen die ten grondslag liggen aan het overgewicht worden wederom niet aangepakt, en van een autonome situatie is bepaald geen sprake waardoor duurzame verandering niet eens tot de opties behoort.

Acceptatie is een voorwaarde voor autonomie en dus voor het realiseren van duurzame leefstijlverandering. Accepteren betekent niet dat iemand berust in de situatie, accepteren betekent in dit geval dat er ruimte gecreëerd wordt om het geheel goed te bekijken en onderliggende oorzaken aan te pakken, terwijl alles dat met overgewicht te maken heeft even geparkeerd wordt tot de omstandigheden het toelaten om ook die factor effectief aan te pakken.

De body positivity movement betekent zeker niet dat het verboden is om te kiezen voor persoonlijke groei of een andere verandering.

Bij Changing Life posten we daarom bijvoorbeeld regelmatig de ervaringsverhalen van echt mensen, ondersteund met voor- en na-foto’s die ze zelf hebben gemaakt. De combinatie tussen beeld en verhaal maakt in dit geval dat het complete proces van persoonlijke groei (fysiek en mentaal) gedeeld kan worden. Ook laat het zien dat ieder mens uniek is, met een uniek lichaam. Het gaat er niet om of links of rechts mooier is (allebei prachtig). Het gaat om de persoonlijke groei die iemand maakt, waar die zelf voor heeft gekozen. Uiteraard met de ups- en downs.

Het verhaal achter de verandering en de impact die deze veranderingen hebben gehad op hun Body, Mind & Life is waar het primair om draait. Juist een positief zelfbeeld is belangrijk om goed voor je lichaam te willen zorgen. Zonder jezelf te vergelijken met een ander kan je natuurlijk wel inspiratie opdoen uit anderen die een stap hebben gezet die jij ook graag, vanuit de juiste intentie en motivatie, wil zetten.

Body positivity en (zelf)compassie

Een fenomeen dat een positief verband lijkt te houden met mentale gezondheid ^[15] en goed aansluit op de body positivity movement is (zelf)compassie. Compassie betekent dat je oog hebt voor de tegenslagen/worstelingen/problemen (kortom: het lijden) van een ander en de behoefte voelt iemand hierin tot steun te zijn. Er hoort ook bij dat je begrip hebt voor fouten die iemand maakt in plaats van er een negatief oordeel aan te verbinden. Fouten maken, falen en tegenslagen ondervinden zijn tenslotte onderdelen van het leven. Zelfcompassie betekent dat je niet alleen op deze manier naar anderen, maar ook zo naar jezelf kijkt.

In plaats van jezelf af te straffen door te zeggen: ”Ik moet nog beter mijn best doen.” of ”Zie je nou dat je waardeloos bent? Dit is je ook weer niet gelukt. Beunhaas.” Op het moment dat iets dat je wilt doen of bereiken niet (meteen) lukt, accepteer je dat je het moeilijk hebt met de huidige situatie en kijkt vanuit daar wat je nodig hebt zodat het beter met je gaat.

Zelfcompassie betekent niet dat je jezelf direct neer moet leggen bij alles dat niet lukt, en moet accepteren dat het blijkbaar niet voor jou is weggelegd. Het betekent wel dat je kiest voor verandering, bijvoorbeeld actief werken aan een betere gezondheid en conditie, omdat je geeft om jezelf en dit ziet als een manier om de huidige situatie te verbeteren. Niet uit schaamte, schuldgevoel, frustratie en omdat je jezelf een ellendeling vindt. Een manier van denken die bijzonder goed past bij de body positivity- en HAES movements.

Body positivity en een duurzame (gedrags)verandering

Dan nu de hoofdvraag: op welke manier kan body positivity een positieve bijdrage leveren aan duurzame gedragsverandering? Om deze vraag te kunnen beantwoorden moeten we dieper ingaan op het concept van motivatie.

De huidige, stigmatiserende manier waarop overgewicht/obesitas op dit moment zowel online, als maatschappelijk als vanuit de medische wereld wordt bekeken en benaderd, leidt tot gevoelens van schuld en schaamte onder de groep die het betreft. Deze gevoelens zijn geen goede basis voor duurzame gedragsverandering en aanpassingen in leefstijl. Verschillende theorieën rondom motivatie bevestigen die uitspraak.

Motivatie is iemands beweegreden om over te gaan op het gedrag dat nodig is voor het behalen en behouden van specifieke doelen. Motivatie kan zowel van binnenuit (intrinsiek) als van buitenaf (extrinsiek) komen.

Schaamte en schuldgevoel over het lichaam kunnen ervoor zorgen dat iemand wilt afvallen. Als deze gevoelens maken dat daadwerkelijk actie wordt ondernomen, zijn ze gemakkelijk aan te zien voor ‘intrinsieke motivatie’. In werkelijkheid is er in dat geval sprake van introjectie.

Wat betekent ‘introjectie’?

Introjectie houdt in dat iemand ideeën /meningen/opvattingen van anderen internaliseert. In dit geval zou dat betekenen dat iemand die overgewicht heeft de opvatting overneemt dat dit verkeerd, onaantrekkelijk en bovenal heel ongezond is. Dit kan dan leiden tot de wens om af te vallen, ontstaan vanuit schaamte en schuldgevoel.

Gereguleerde introjectie is een vorm van externe motivatie, maar geen effectieve op de lange termijn. Om dit beter te begrijpen gaan we dieper in op de drie psychologische basisbehoeften waaruit motivatie voortkomt volgens de zelfdeterminatietheorie.

Body positivity in relatie tot de zelfdeterminatietheorie

Een bekende en veelgebruikte theorie voor het verklaren van motivatie is de zelfdeterminatietheorie. Deze gaat ervan uit dat motivatie voortkomt uit drie psychologische basisbehoeften. Als een of meer van deze behoeften vervuld zijn kan iemand als persoon optimaal groeien en functioneren. Het gaat om de volgende behoeften:

• Competentie: het competent uitvoeren van taken en doeltreffend zijn in de omgeving waarbinnen je leeft. Vertrouwen in je eigen vaardigheden en het idee hebben effectief te zijn zorgt voor het ontstaan van intrinsieke motivatie;
• Verbonden zijn met anderen: de behoefte om verbonden te zijn met andere mensen en positieve relaties met hen op te bouwen. De behoefte om voor anderen te zorgen en je geliefd te voelen. Gevoelens van veiligheid en verbondenheid zorgen dat je eerder geneigd bent om ergens je best voor te doen;
• Autonomie: het voelen van de behoefte om jouw gedrag te ervaren als een eigen keuze in plaats van als iets dat je wordt opgelegd. Je hebt het gevoel iets op vrijwillige basis te doen, ongeacht of je het wel of niet leuk vindt om te doen.

^{[16] [17] [18]}

Soms wordt zelfcompassie genoemd als de vierde basisbehoefte. Er is op dit moment echter nog niet voldoende onderzoek gedaan naar zelfcompassie in relatie tot deze theorie, om de status van vierde basisbehoefte definitief te verkrijgen.

Volgens de grondleggers van deze theorie delen alle mensen bovenstaande drie natuurlijke behoeften met elkaar. Vanuit de evolutie kennen ze ook een zekere volgorde. Het meest belangrijk is sociale verbintenis. Mensen zijn kuddedieren en willen graag bij een groep horen. De groep is veilig en veiligheid is essentieel om te overleven.

Dan volgt competentie: op het moment dat je ergens goed in bent kan je van extra waarde zijn voor de groep waarbinnen je leeft. Je maakt jezelf belangrijk op die manier, misschien zelfs wel onmisbaar. Dat leidt tot acceptatie van de groep richting het individu.

Pas als aan deze twee behoeften wordt voldaan kan de derde (autonomie) worden vervuld. Je bent volledig geaccepteerd onderdeel van de groep en kan hierbinnen volledig jezelf zijn zonder dat je daarop wordt afgerekend, of erger: uit de groep gekickt.

Als de behoefte van autonomie wordt vervuld, zou je kunnen spreken van ‘het hoogst haalbare’. Het is dus verleidelijk dus om dit als eerste psychologische basisbehoefte te willen vervullen, maar tegelijkertijd ook onmogelijk. Autonomie kan pas bestaan als aan de andere twee psychologische basisbehoeften voldaan is. Als we deze drie behoeften eens bekijken vanuit het perspectief van iemand met overgewicht/obesitas in de huidige maatschappij:

Sociale verbintenis: Op dit moment worden mensen met overgewicht regelmatig gewezen op de mogelijke gevaren van hun lichaamssamenstelling voor hun gezondheid en met het feit dat ze hier iets aan moeten veranderen. Niet zelden wordt daarbij nog duidelijk gemaakt dat het feit dat ze overgewicht hebben het onvermijdelijke gevolg is van hun eigen ‘verkeerde’ keuzes en passieve, onvolwassen gedrag. Hoe groot acht je de kans dat dit ertoe leidt dat iemand zich onderdeel voelt van de groep?

Competentie: De huidige manier waarop dikkere mensen benaderd worden suggereert dat zij op dit moment iets verkeerd doen en hun levensstijl moeten aanpassen. Als dat niet lukt is dat waarschijnlijk hun eigen schuld, moeten ze maar harder hun best doen. Veel dingen wijzen erop dat de huidige aanpak en benadering afvallen juist moeilijker maakt en dat zien we ook terug in het aantal ‘mislukte’ pogingen. Hoe groot acht je de kans dat dit bijdraagt aan een gevoel van competentie?

Autonomie: En zoals al eerder duidelijk werd kan zonder de behoefte aan sociale verbintenis en competentie te vervullen autonomie niet bestaan. De huidige benadering van overgewicht, de stigma’s erom heen en de focus op kilo’s en afvallen, zorgen dat mensen met overgewicht gevoelens van angst en schaamte over hun eigen lichaam kunnen ontwikkelen. Als dit zorgt voor de wens tot afvallen, is er sprake van geintrojecteerde motivatieregulatie. In dat geval is er weinig sprake van autonomie…

We blijven bij de zelfdeterminatietheorie, maar vullen deze nu in vanuit een meer body positive benadering (de HAES movement):

Sociale verbintenis: vanuit de body positivity movement en HAES bekeken is ieder lichaam even waardevol. Dat betekent dus dat het lichaam van iemand met overgewicht, en daarmee die persoon zelf, niet onderdoet voor welk ander lichaam dan ook en ook niet per definitie ongezonder is. Het gaat om het welzijn van de persoon achter het lichaam. Dit kan het ‘verschil’ dat nu bestaat tussen de groep met overgewicht tegenover de rest van de maatschappij die dit niet heeft, wegnemen. Het maakt niet uit hoe je eruitziet. We zijn allemaal gelijk, verdienen evenveel respect en horen bij elkaar. Hoe groot acht je de kans dat deze benadering bijdraagt aan het vervullen van de behoefte aan sociale verbintenis? In elk geval meer dan de huidige benadering toch?

Competentie: veel leefstijlinterventies van nu richten zich primair op afvallen. Hoe vaker iemand dat probeert en vervolgens teleurgesteld wordt door het resultaat, hoe minder gevoel van competentie er zal zijn. HAES staat voor welzijn in een veel bredere context. De focus op gewicht wordt compleet losgelaten en er wordt gekeken naar allerlei andere manieren waarop een bepaalde leefstijl verandering ingezet kan worden met als doel iets aan het welzijn te verbeteren.

Dat kan dus ook iets op het gebied van slapen zijn, of op het gebied van productiviteit, of op het gebied van meer beweging. Het maakt eigenlijk niet uit, zolang het maar iets positiefs oplevert. Op deze manier kan iemand zelf in eigen tempo werken aan zijn/haar welzijn, op een eigen gekozen terrein. Hoe groot acht je de kans dat dit meer bijdraagt aan het gevoel van competentie dan de geforceerde pogingen tot gewichtsverlies?

Autonomie: als wordt voldaan aan sociale verbintenis en competentie kan ook autonomie bestaan. Iemand met overgewicht die zijn/haar lichaam accepteert en zelf, zonder daarbij druk vanuit de maatschappij te voelen, van mening is dat er bepaalde dingen veranderd kunnen worden in zijn/haar leefstijl die mogelijk bijdragen aan een fitter gevoel en meer energie, kan vanuit de filosofie achter HAES van alles doen om welzijn te werken, in alle zelfstandigheid en zonder die continue focus op gewicht.

Welke motivatie is het best voor de lange termijn?

Zoals eerder al kort benoemd, onderscheiden we verschillende motivatiebronnen. Deze zijn niet allemaal even effectief op de lange termijn. Dat een motivatiebron je ertoe aanzet om actie te ondernemen is namelijk een ding, maar dit gedrag blijven vertonen zodat het leidt tot blijvende verandering is een tweede.

Regelmatig wordt gedacht dat motivatie beter is voor lange termijn succes op het moment dat het van binnenuit komt: intrinsieke motivatie dus. Dit ligt in werkelijkheid genuanceerder. Er kunnen drie redenen zijn die je ertoe aan kunnen zetten iets te gaan doen. Niet alle drie de redenen hoeven aanwezig te zijn om over te gaan op actie, maar wel een van de drie:

• Je vindt het leuk;
• Je vindt het belangrijk;
• Je wordt gemotiveerd door een externe factor (status/geld/bonus).

Deze redenen kunnen dus zowel intrinsiek als extrinsiek zijn en intrinsiek, en extrinsiek kunnen ook van en naar elkaar verschuiven. Een theorie die ons kan helpen een uitspraak te doen over de effectiviteit van een motivatiebron is de organismische integratietheorie. Vanuit deze theorie worden vier verschillende soorten externe motivatie onderscheiden (waaronder dus introjectie) zoals je op de afbeelding hieronder ziet.

Daarbij wordt nog onderscheid gemaakt tussen gecontroleerde motivatie. Dat is motivatie welke tot stand komt vanuit druk/verwachtingen uit de omgeving of druk die iemand zichzelf oplegt. En autonome motivatie, waarbij je volledig zelf in charge bent over je keuzes, handelingen en gevoel.

^[19]

De vier verschillende extrinsieke motivatiebronnen wijken van elkaar af in de mate van autonomie die wordt ervaren. Mensen bang maken met een bezoek aan de IC als ze niets aanpassen in hun huidige leefstijl (lees: als ze niet afvallen), overgewicht neerzetten als iets onaantrekkelijks, of op welke andere manier dan ook druk opleggen om te veranderen, werkt niet. Introjectie (motivatie vanuit schaamte/schuld) lijkt misschien op intrinsieke ‘motivatie’’ maar de houdbaarheidsdatum ervan is korter dan een half jaar ^[22].

Onderzoek toont aan dat autonome motivatie veruit het meest effectief is op de lange termijn, en de aanwezigheid ervan onmisbaar voor het realiseren van duurzame verandering in leefstijl of gedrag. Ga daarom altijd eerst na of motivatie echt van binnenuit komt, of het gevolg van angst en/of schaamte is. In dat laatste geval is het zaak om eerst uit te vinden waar iemand zelf denkt echt gelukkig van te worden en daar aan te werken.

Het is ontzettend belangrijk dat iemand zich kan identificeren met de waarde van een bepaalde handeling of gedrag, en het gevoel heeft zelfstandig en naar eigen vermogen te handelen ^{[16] [17] [18][19]}. De huidige omgeving die we gecreëerd hebben rondom overgewicht/obesitas stimuleert die autonomie niet en leidt juist tot een extern opgelegde druk die de verkeerde vorm van motivatie prikkelt.

Bij Changing Life gaat het over acceptatie van je lichaam en (werken aan) je welzijn en welbevinden in de breedste zin van het woord. Er is in deze neurobiopsychosociale aanpak veel meer ruimte voor een integraal mensbeeld en daarmee voor autonomie. Mogelijk is deze benadering daarmee een veel betere basis voor het aanwakkeren van ofwel geïdentificeerde, geïntegreerde of intrinsieke motivatie en daarmee voor duurzame verandering.

Conclusie: de body positivity movement kan een positief langetermijneffect hebben

De body positivity movement lijkt op meerdere manieren van positieve betekenis te kunnen zijn.

Body positivity op social media draagt bij aan een betere afspiegeling van de werkelijkheid

Vergelijken met anderen doen we altijd al. Het algoritme van social mediakanalen heeft er echter voor gezorgd dat we steeds geconfronteerd worden met de uitzonderingen. Mensen die aan het ogenschijnlijke ‘ideaalbeeld’ voldoen: niet alleen qua uiterlijk maar qua leven in het algemeen. Dit is het grote verschil met de echte wereld. Daar is de uitzondering gemakkelijk te herkennen en in perspectief te plaatsen. Dat deze persoon de uitzondering is, komt vaak ook nog grotendeels door toeval ook al geven we dat vaak niet direct toe: het gezin waarin de persoon is opgegroeid, de plek waar de persoon is geboren, et cetera.

Die confrontatie met onze eigen tekortkomingen door de inkijk in de ogenschijnlijk perfecte levens van anderen, kan leiden tot een gevoel van controleverlies over ons eigen leven en daarmee tot het ervaren van negatieve stress. #Bodypositivity kan eraan bijdragen dat ook online mensen steeds meer durven te delen van hoe het er werkelijk aan toe gaat in plaats van alleen de mooie en leuke dingen te laten zien. Iets dat de ‘normale mens’ op het gebied van zelfbeeld en realiteitsperceptie waarschijnlijk goed doet.

Body positivity is een manier om heersende stigmatisering rondom overgewicht tegen te gaan

De body positivity movement kan bijdragen aan het tegengaan van de heersende stigmatisering rondom overgewicht omdat het:

• De huidige maatschappelijke, medische en online beeldvorming rondom overgewicht mogelijk kan beïnvloeden;
• Ons kan leren om gezondheid/welzijn in veel bredere context dan alleen in relatie met gewicht of BMI te zien, en daardoor te kijken naar het individu in plaats van naar overtollige kilo’s.

Mits een meerderheid de filosofie overneemt dat ieder lichaam van gelijke waarde is, met respect behandeld dient te worden en niet iets is waaraan verdere waardeoordelen of conclusies aan verbonden kunnen worden, kan de body positivity movement mogelijk iets veranderen aan de heersende, negatieve beeldvorming rondom overgewicht.

Als er geen waarden meer gekoppeld worden aan uiterlijke kenmerken, verdwijnen daarmee mogelijk ook heersende stigma’s. We worden hierdoor gedwongen om voorbij het lichaam, en naar het mens daarbinnen te kijken. Dat lijkt een eerste belangrijke stap in het verbeteren van de huidige benadering van overgewicht/obesitas.

De HAES (Health At Every Size) is ook een body positive movement die stelt dat gezondheid/welzijn los van gewicht bestaan. HAES moedigt alle mensen aan om manieren te zoeken om goed of beter voor hun lichaam te zorgen, ongeacht of dit een verandering in gewicht veroorzaakt. Het grote doel is het ondersteunen van iemands welzijn in de breedste zin van het woord. Studies wijzen uit dat ook als er niets verandert op het gebied van gewicht, er positieve veranderingen op het gebied van gezondheid kunnen optreden met een gewicht neutrale aanpak van leefstijlinterventie.

Body positivity is een veel betere basis voor duurzame verandering dan fat shaming

Body positivity is veel meer dan een populaire hashtag op de socials. Alles dat in dit artikel is beschreven leert ons dat de body positivity movement positief kan bijdragen aan:

• Het tegengaan van de huidige stigmatisering rondom overgewicht;
• De basis vormen van een gewicht neutrale aanpak in leefstijl/gezondheidsinterventies;
• Helpen bij het accepteren van zowel ons eigen lichaam als dat van alle andere mensen. Acceptatie van de huidige situatie is een belangrijke voorwaarde voor duurzame verandering;
• Input geven voor het prikkelen van meer duurzame motivatiebronnen dan angst/schuld/en schaamte.

Acceptatie en respect voor onszelf en de mensen om ons heen zijn essentieel om goed voor onszelf en de mensen om ons heen te kunnen zorgen. De body positivity movement kan een belangrijke, positieve ontwikkeling zijn voor de manier waarop we tegen ieder lichaam aankijken, en daarmee voor de manier waarop we het behandelen.

Vitaliteit én leefstijl

Hoewel interventies die zich richten op het verbeteren van de leefstijl ten behoeve van de gezondheid, zich niet enkel zouden moeten focussen op afvallen maar op leefstijl in de breedste zin van het woord, wordt met leefstijl interventies eigenlijk een belangrijke stap overgeslagen. Een belangrijke reden, mogelijk zelfs een voorwaarde, voor mensen om goed voor zichzelf te willen zorgen, is het leiden van een leven dat het waard is. Misschien is het daarom effectiever om eerst te kijken naar vitaliteit.

Vitaliteit is wat anders dan gezondheid, omdat het gaat over levenskracht, energie om te leven, reden(en) om te leven! Gezondheid krijgt betekenis door een reden te hebben om te leven. De resultaten van onderzoeken naar de gevolgen van interventies die zich richten op vitaliteit én leefstijl zijn veelbelovend. Bevindingen op de langere termijn zijn onder andere een meer positief lichaamsbeeld en een verbetering van de algehele gezondheid ^{[15] [29] [21]}. Dat zijn resultaten die een groot aantal verschillende leefstijlinterventies tot op heden nog niet hebben opgeleverd.

Bij Changing Life werken we daarom vanuit een geïntegreerd mensbeeld en een neurobiopsychosociale aanpak: je Body, Mind & Life interacteren continu met elkaar en met je brein. Als we mensen echt willen helpen dan dienen we biopsychosociaal te denken. ‘Biopsychosociaal denken’ betekent dat je verschillende brillen tegelijk opzet. Multidisciplinair uitzoomen: in plaats van of-of, zoek je de verklaring in en-en-en-en-en. Je kunt het individu bovendien niet los zien van het collectief. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Wil je hier meer over leren? Word dan lid van onze Changing Life Academy.