Wat is het immuunsysteem?

Het immuunsysteem is het verdedigingsmechanisme van ons lichaam om zowel intern als extern ziekteverwekkers af te weren. Dit geavanceerde systeem is eigenlijk overal in en op ons aanwezig en kan je globaal opdelen in drieën ^{[1] [2]}.

Eerstelijnsafweer – Fysieke barrière

De eerste laag wordt gevormd door onze huid en slijmvliezen. Deze vormen een fysieke barrière voor potentiële gezondheidsbedreigingen die ons lichaam willen binnendringen. Slijmvliezen fungeren eigenlijk als een soort luchtfilter. Zoveel mogelijk van de potentieel schadelijke stoffen die je de hele dag door inademt, worden eruit gepikt door de slijmvliezen en dan afgevoerd naar je keelholte. Daar houden zich bacteriën schuil die al deze schadelijke stoffen verdelgen. De huid kan je zien als een beschermhoes van je lichaam: als een bacterie of virus naar binnen wil, moet ie daar eerst doorheen zien te komen.

Tweedelijnsafweer – Algemene afweersysteem

De tweede laag is het interne afweersysteem in ons bloed, onze lymfe en weefsels. Daar bevinden zich allemaal zogenaamde immuuncellen (witte bloedcellen) die samenwerken om ziekteverwekkers te bestrijden. Het functioneren van dit systeem is aangeboren. Potentiële bronnen van ziekten die (al) wel in het lichaam aanwezig zijn, vallen onder de verantwoordelijkheid van de immuuncellen. Via dus onder andere bloed en het lymfestelsel zweven zij door ons heen. Simpel uitgelegd is hun belangrijkste taak het opsporen en elimineren van stoffen die niet als lichaamseigen worden bekend en een mogelijke bedreiging voor de gezondheid vormen.

Het adaptieve immuunsysteem – Specifieke afweer

Dit deel van het afweersysteem heeft een soort lerend vermogen. Nadat het in aanraking geweest is met een ongenode gast wordt een antigen gecreëerd om bij volgend contact beter beslagen ten ijs te komen en de indringer (zoals dus een virus) te verslaan voor schade kan worden aangericht. Een antigen is nooit multifunctioneel en altijd toepasbaar op slechts een ziekteverwekker.

Hoe verschilt een vaccin van een natuurlijke reactie van het immuunsysteem?

Een virus als COVID-19, hoe klein ook, kan je ook weer opsplitsen in verschillende deeltjes. Als je via de natuurlijke weg met dit virus geïnfecteerd raakt, bijvoorbeeld doordat iemand nog steeds niet in z’n ellenboog niest maar in het wilde weg door de kamer heen waarna jij virusdeeltjes inademt, kiest je immuunsysteem zelf uit welk specifiek onderdeel van dit virus het opslaat als basis voor een antigen. Bij een vaccin is dat op voorhand in een lab vastgesteld waardoor de immuniteit vaak gerichter is.

Hoe beschermt het immuunsysteem ons precies tegen virussen?

Het is net al benoemd: de werking van je immuunsysteem is deels vastgelegd in je DNA. Je DNA is een soort persoonlijke code die is vastgelegd in iedere lichaamscel. Eenieder zijn code is een beetje anders, maar het gaat om hele kleine verschillen. Net als de kleur van je haar, je aanleg voor spieropbouw en de kleur van je ogen is ook je immuunsysteem en de werking ervan voor een deel genetisch bepaald. Ieder mens zijn/haar immuunsysteem is anders.

B-cellen en T-cellen trekken ten strijde

Een B-cel klinkt een beetje karig, zoals een B-film of een B-ster, maar zijn een belangrijk onderdeel van het adaptieve immuunsysteem samen met T-cellen. Allebei kunnen ze bedreigende organismen, zoals een virus, herkennen en vernietigen. Als het gevecht tegen zo’n virus succesvol is afgerond blijven B- en T-cellen meestal nog lang voortleven. Daardoor ben jij beschermd tegen een her-infectie met dat specifieke virus. T-cellen speuren voortdurend je lichaam af of zich ergens een infectie met een (onbekende) ziekte bevindt. Als ze die ontdekken start het verdedigingsprogramma in elke cel van het lichaam. Een tweede belangrijke taak van T-cellen is het ondersteunen van B-cellen in het maken van een antigen.

Wat is een antigen?

Een antigen is een klein eiwit dat specifiek past op het celmembraan van een ziekteverwekker waarmee eerder een infectie heeft plaatsgevonden. Mocht het eiwit (antigen) iets herkenbaars vinden dan bindt het zich om vervolgens nooit meer los te laten. Dit voorkomt dat het virus andere lichaamscellen kan binnendringen en infecteren en alarmeert het immuunsysteem om over te gaan op de vernietiging van dit (opnieuw) gesignaleerde virus.

Valt je lichaam uit voorzorg elk soort bacterie/virus aan?

Het lichaam vertrouwt ook nog op het goede in de microbe. Goede bacteriën, zoals in je darmen, hebben daardoor niet te vrezen voor een gezond functionerend immuunsysteem. Hoe je lichaam het onderscheid weet te maken tussen gevaarlijke organismen en bacteriën die juist belangrijk zijn voor onze gezondheid? Dat wordt bepaald met behulp van het alarmsysteem dat geactiveerd dient te worden als de B-cellen uit het adaptieve immuunsysteem een infectie hebben gevonden.

Hoe weet je of jouw immuunsysteem goed werkt?

Nu weet je meer over het werkende mechanisme achter het immuunsysteem, maar hoe weet je nou (zeker gezien iedereen anders is) of jouw eigen immuunsysteem naar behoren functioneert? Het is niet onlogisch om te denken ”dat merk/voel ik heus wel zelf”. Maar, je merkt het niet altijd. Hieronder vind je meer informatie over signalen die erop kunnen duiden dat je immuunsysteem niet (meer) zo goed werkt.

Immuundeficiëntie

Een verminderde werking van het immuunsysteem noemen we ook wel immuundeficiëntie of afweerstoornis. Mensen die dit hebben kunnen vaker en ernstiger ziek worden omdat hun immuunsysteem dus minder goed beschermt tegen indringers in de vorm van virussen en bacteriën die ziektes veroorzaken. Ook mogelijk is een soort overactief immuunsysteem waardoor niet alleen schadelijke, maar ook goede en lichaamseigen cellen worden aangevallen. In dat geval spreek je van een auto-immuunziekte.

Welke signalen kunnen wijzen op een immuundeficiëntie?

Wij zijn geen arts, op het moment dat jij serieus twijfelt aan een gezonde werking van je immuunsysteem is het daarom altijd het advies een medisch expert te raadplegen. Verschijnselen die kunnen wijzen op een afweerstoornis zijn:

• Immuundeficiëntie of auto-immuunziekten komt voor in je directe familie;
• Je herhaaldelijk last hebt (gehad) van ernstige bacteriële infecties;
• Steeds terugkerende infecties (na antibioticabehandelingen);
• Vaker dan vier keer per jaar een infectie die niet geneest zonder antibiotica;
• Herhaaldelijke longontstekingen in de afgelopen jaren.

^[3].

Is de reactie van je immuunsysteem verantwoordelijk voor het gevoel dat je hebt als je ziek bent?

Op het moment dat een virus of bacterie toch jouw lichaam is binnengedrongen, gaat het immuunsysteem aan het werk om deze ziekteverwekker onschadelijk te maken. Of de bron van je klachten nu een voorhoofdsholteontsteking of buikgriep is: een groot deel van de symptomen zijn hetzelfde. Een gevoel van algehele malaise, vermoeidheid, spier- en/of huidpijn en koortsig/rillerig gevoel zijn tekenen van een hardwerkend immuunsysteem: je kunt dit dus letterlijk ‘voelen’ in de vorm van ziek zijn.

Waarom verandert je gedrag als je ziek bent?

Als je ziek bent voel je dat dus fysiek, maar mentaal ben je meestal ook niet helemaal jezelf. In het lichaam worden, nadat een infectie is gedetecteerd cytokines geproduceerd en als alarmsignalen naar de hersenen gestuurd. Zie cytokines maar als allemaal postbodes die door het immuunsysteem door het lichaam en naar het brein gestuurd worden om daar door te geven dat jij ziek bent en dat er daarop het een en ander moet worden aangepast:

• Je eetlust neemt veelal af;
• Je voelt je moe en lusteloos en hebt absoluut geen zin om dingen te ondernemen;
• Je temperatuur wordt hoger (koorts);
• Je pijngrens wordt lager;
• Concentreren lukt niet goed;
• Je hebt weinig tot geen behoefte aan menselijk contact
• Je kunt meer slapen.

Hoewel onderzoek op dieren niet een-op-een kan worden doorvertaald naar mensen, is uit onderzoek naar dieren wel de hypothese voortgekomen dat het de cytokines zijn, die verantwoordelijk zijn voor dit ziektegedrag. Je denkt nu misschien: wieberen met die cytokines, je ziek voelen is namelijk waar-de-loos. Maar het is wel degelijk heel nuttig. De punten hierboven dragen er namelijk allemaal aan bij dat je het rustiger aan doet.

Op die manier bespaar je energie en dat is belangrijk omdat deze energie ingezet moet worden om je weer beter te maken. Een efficiënte reactie dus, als je ziek bent. Het kan ook voorkomen dat je ziektegedrag ervaart of vertoont zonder dat er daadwerkelijk een infectie aanwezig is. Dat is natuurlijk een stuk minder nuttig en kan mogelijk op den duur juist schadelijk zijn voor de gezondheid. Hieronder leggen we uit hoe dit kan.

Je niet lekker voelen zonder ziek te zijn: niet je immuunsysteem maar stress?

Om het ervaren van ziektegevoelens, zonder daadwerkelijk ziek te zijn te verklaren moeten we eerst iets meer uitleggen over de belangrijkste functie van onze hersenen. De hersenen kan je zien als het commandocentrum van het lichaam, met als belangrijkste verantwoordelijkheid onafgebroken anticiperen op de behoeften van je lijf, en daarin te voorzien nog voor een situatie zich daadwerkelijk voordoet.

Wat is allostase?

Als het brein z’n werk goed doet is het ‘body budget’ goed verdeeld en krijgt alles in je lichaam wat het nodig heeft (zuurstof, water, energie, zout, glucose etc.), wanneer het nodig is. Body-budgetting is een term van neurowetenschapper Lisa Feldman Barrett en noemen we ook wel allostase. Allostatische processen zijn veelomvattend: denk aan het reguleren van bloeddruk, hartslag en hormoonspiegels. Als lichamelijke of geestelijke blootstelling aan belasting (stress) toeneemt, kan het stresssysteem ontregelt raken en spreken we van allostatic overload ^[4].

Allostatic overload en sensitisatie

Sensitisatie is wanneer de communicatie tussen de cellen in ons introceptieve netwerk verandert en er overgevoeligheid kan ontstaan. De sensaties/prikkels die het introceptieve netwerk registreert krijgt een betekenis op basis waarvan het body budget al dan niet wordt aangepast. Als nuance in deze betekenisgeving ontbreekt kan dat leiden tot een verkeerde begroting en een mismatch.

Je voelt je zwak/vermoeid/buiten adem terwijl dit niet daadwerkelijk door ziekte kan worden verklaard. Je zou kunnen zeggen dat het risico-managementteam van het lichaam niet (meer) goed functioneert waardoor de drempelwaarden verlagen en dingen veel te snel als serieus risico worden aangemerkt en je al pijn/vermoeidheidsklachten ervaart op een moment dat daar weinig tot geen aanleiding voor is.

Welke factoren kunnen allostatic overload veroorzaken?

Als sprake is van allostatic overload, is het stresssysteem ontregelt en het lichaam eigenlijk continu berekend op ‘gevaar’ en in een staat van bezorgdheid. Er zijn veel factoren die dit kunnen veroorzaken, die zowel fysiek als mentaal van aard kunnen zijn. Onverantwoorde leefstijlgewoontes zoals roken, overmatig alcoholgebruik of een eenzijdig voedingspatroon waardoor grote tekorten ontstaan, kunnen bijvoorbeeld meespelen. Maar bijvoorbeeld ook traumatische gebeurtenissen in het verleden, werkstress, ernstige ziekten/infecties of een structureel slaaptekort. Omdat de hierboven genoemde dingen ook weer een wisselwerking op elkaar hebben, is het soms lastig om dit probleem aan te pakken. De correlatie met sociaaleconomische factoren doet vermoeden dat we hier te maken hebben met een neurobiopsychosociaal fenomeen.

Sociaaleconomische status (SES) en allostatic overload

In diverse bevolkingsstudies is een verband gevonden tussen verhoogde allostatische belasting en een lage SES (sociaaleconomische status). Mensen die tot deze groep behoren hebben meer dan gemiddeld te maken met andere correlerende factoren, zoals wonen in achterstandswijken, weinig scholing, verminderde toegang tot goede medische zorg en een volwaardig voedingspatroon, negatieve stigmatisering en discriminatie ^{[5] [6]}.

Een neurobiopsychosociaal probleem vraagt om een brede aanpak

Wanneer je sicknes behaviour ervaart op het moment dat er daadwerkelijk iets aan de hand is in jouw lichaam, zoals een infectie met COVID-19, is de fysiologische reactie die volgt in de vorm van koorts/pijn/vermoeidheid waardoor jij het rustig aan gaat doen heel erg nuttig. Het zorgt namelijk dat er meer energie beschikbaar is voor je lichaam om dit virus te verslaan. Als het goed is verdwijnen je klachten op het moment dat je lichaam de infectie onder controle krijgt en je het de rust en voeding geeft die het nodig heeft om aan te sterken.

Je fysiek en mentaal fit voelen hangt samen met alle aspecten van jouw leven

Als je stresssysteem ontregelt is waardoor je klachten ervaart zonder dat hier een ‘aanwijsbare’ oorzaak voor lijkt te zijn, wordt het een ander verhaal dat zich niet zo ‘vanzelf’ oplost. Het is in dat geval zaak om jouw lichaam en geest uit de continue staat van bezorgdheid te krijgen, die waarschijnlijk de oorzaak is van de klachten die je ervaart. Dit vraagt erom te kijken naar eventuele aanpassingen die je kunt doen in alle aspecten van je leefstijl/omgeving/gedrag, die je algehele gezondheid en vitaliteit ten goede kunnen komen.

Kan je de werking van je immuunsysteem met voeding ondersteunen of verbeteren?

Een volwaardig en verantwoord voedingspatroon waarmee je alle benodigde essentiële voedingsstoffen dagelijks binnenkrijgt lijkt een voorwaarde voor een goed werkend immuunsysteem te zijn ^{[7] [8] [9] [10] [11]}. Een structureel gebrek aan belangrijke vitamines zijn een bedreiging voor het immuunsysteem en kunnen het aantasten. Dan kan ook een cirkel ontstaan. Zodra er eenmaal een infectie heeft plaatsgevonden neemt namelijk vaak de vraag naar belangrijke voedingsstoffen alleen maar toe omdat deze nodig zijn voor genezing.

Wat zijn micronutriënten?

Micronutriënten zijn vitamines, mineralen en spoorelementen. Een adequate dagelijkse inname van alle micronutriënten is belangrijk voor een optimaal werkend immuunsysteem bij volwassenen en voor kinderen zelfs onmisbaar.

Welke micronutriënten zijn het meest belangrijk voor een goed werkend immuunsysteem?

Je kunt je immuunsysteem nooit en te nimmer zo goed mogelijk ondersteunen door je te focussen op losse nutriënten, maar daar komen we zo uitgebreid op terug. Als je sec naar de functie van specifieke micro’s in ons lichaam kijkt, spelen vooral de onderstaande vitamines en mineralen een belangrijke rol:

Vitamines: A, C, D, E, B2, B6, B11, B12
Mineralen: IJzer, selenium, zink

^{[1] [2]}.

Wat zijn de verschillende macronutriënten?

Onder de macronutriënten vallen vetten, koolhydraten en eiwitten. Als je elke dag de, voor jou, juiste hoeveelheid macronutriënten binnenkrijgt, krijg je over het algemeen automatisch voldoende micro’s binnen. Ons advies is om, afhankelijk van je persoonlijke situatie, dagelijks 1.6 – 2.2 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht te consumeren, en tussen de 30-40% van je dagelijkse caloriebudget afkomstig te laten zijn van vetten. Het overgebleven deel vul je aan met koolhydraten.

Waarom zijn deze micronutriënten belangrijk?

Vitamine A, C en E en zink, koper ijzer en selenium worden door het lichaam ingezet om oxidatieve stress te bestrijden. Dit is een stofwisselingstoestand waarbij er te veel reactieve zuurstofverbindingen in een celkern ontstaan en deze ernstig beschadigd kan raken. Oxidatieve stress kan een oorzaak hebben in uiteenlopende leefstijl factoren zoals roken, te veel blootstelling aan zonlicht, obesitas of overmatig veel sporten ^{[12] [13] [14] [15] [16]}. Maar ook ontstaan door een tekort aan antioxidanten, waaronder dus de net genoemde vitamines en mineralen. Een gebrek aan zink lijkt de algehele werking van het immuunsysteem om infecties te voorkomen te verminderen. Een structureel tekort aan vitamine D lijkt meer specifiek verband te houden met een grotere vatbaarheid voor luchtweginfecties ^{[17] [18] [19]}.

Richt je op je hele voedingspatroon in plaats van op losse micronutriënten

Er zijn minimale bewijzen uit onderzoeken gekomen die stellen dat vitamine C en zink (in hoge doseringen) de ziekteduur verkorten. In principe krijg je voldoende van deze micro’s binnen bij een gevarieerd en volwaardig voedingspatroon en zou je een aanvullende hoeveelheid kunnen suppleren op het moment dat je ziek bent ^{[20] [21]}. Maar nogmaals, het bewijs is gering. Aanbevolen is om vooral verder te kijken dan vitamines en mineralen. Ook omega-3, een visvetzuur, ondersteunt een gezond immuunsysteem ^[2]. Er is dus nogal een breed pakket aan voedingsstoffen dat jouw immuunsysteem en daarmee gezondheid ondersteunt. Juist daarom dus belangrijk om oog te hebben voor het volledige plaatje en niet alleen maar in te zetten op details als losse nutriënten.

Met welk voedingspatroon ondersteun je je immuunsysteem het best?

Het beste voedingspatroon om je immuunsysteem en de rest van je lichaam zo goed mogelijk te ondersteunen is een compleet en volwaardig voedingspatroon dat is afgestemd op jouw persoonlijke behoeftes, voorkeuren en eventuele medische voorschriften. Daarom hameren we er ook telkens op dat het niet heel effectief is om je blind te staren op losse onderdelen daarbinnen. Een volwaardig en verantwoord voedingspatroon bevat op dagelijkse basis alle micro- en macronutriënten (vetten, koolhydraten, eiwitten) in de hoeveelheden en verhoudingen die jij als individu nodig hebt.

Is het voor de ondersteuning van je immuunsysteem goed om zoveel mogelijk fruit en groenten te eten?

Groenten en fruit hebben een heel gezond imago omdat ze relatief rijk aan vitamines en mineralen zijn. Maar ze zijn echt niet de enige voedselbron die ons hier goed in voorziet. Bij Changing Life hebben we daarom de daily en weekly essentials opgesteld: een handige vertaalslag naar een volwaardig voedingspatroon!

Daily & weekly essentials kunnen helpen bij het ondersteunen van je immuunsysteem

Je kunt de daily essentials (zie het lijstje hieronder) gebruiken om jouw voedingspatroon te optimaliseren. Door te voldoen aan deze daily essentials krijg je in principe voldoende van alle essentiële voedingsstoffen binnen.

Wat zijn de daily essentials?

• 250 gram/ vijf open handpalmen groente;
• 200 gram/ twee open handpalmen fruit;
• Volkorengraan producten en/of aardappelen;
• Zuivel en/of zuivelvervangers;
• Vlees, vis en/of vleesvervangers;
• Twee liter vocht;
• Zachte en/of vloeibare bereidingsvetten;
• Vijftien gram/een gesloten handpalm ongezouten noten, zaden of avocado.

Wat zijn de weekly essentials?

Tot de weekly essentials behoren voedingsmiddelen die belangrijk zijn om met regelmaat te eten maar die je niet elke dag nodig hebt:

• Een portie vette vis per week zoals zalm, haring, makreel of paling;
• Peulvruchten zoals linzen, kikkererwten of kidneybonen.

Heb je dagelijks alle daily essentials nodig voor een goed werkend immuunsysteem?

Ze heten niet voor niets daily essentials, maar je hoeft heus niet bang te zijn dat je direct een verkoudheid oploopt als je een dag je groente hebt overgeslagen, maar zie deze richtlijnen gewoon als een hele goede basis voor je dagelijkse voedingspatroon.

Is suppletie van specifieke vitamines/mineralen aanbevolen om je immuunsysteem beter te ondersteunen?

Supplementen zijn altijd een aanvulling op iets, in geval van vitamines en mineralen dus op een volwaardig voedingspatroon. In principe zou je daarmee voldoende dagelijkse vitamines en mineralen moeten binnenkrijgen om de werking van je immuunsysteem en de rest van je lichaam goede voldoende ondersteuning te bieden. Dat wordt niet ‘beter’ door het toevoegen van supplementen als er geen tekorten waren.

In sommige gevallen wordt suppletie wel aanbevolen. Een voorbeeld van zo’n situatie is wanneer je een calorietekort hanteert. De kans dat je dan tekorten van voedingsstoffen oploopt is groter doordat je voedingsinname lager ligt. Multivitaminensupplementen zijn van vaak een goede aanvulling. Wij adviseren een laag gedoseerd supplement van 100-300% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid. Laag gedoseerde multivitaminensupplementen bieden genoeg dekking om tekorten aan te vullen en leiden niet zo snel tot een te hoge inname.

Vitamine D

Suppletie van afzonderlijke vitamines/mineralen is niet nodig, tenzij het om een medisch advies gaat. Als je op eigen houtje met dit soort dingen aan de slag gaat is er een risico op te hoge innames. Zelfs van vitamines kan je ’te veel’ binnenkrijgen. Er is een uitzondering aangaande het suppleren van losse vitamines en dat is vitamine D3. D3 komt bij ons binnen via zonlicht en dat is een zeldzaam goed van oktober tot april in Nederland. Tien microgram per dag bijslikken is het advies. Tenzij:

• Je ook in de zomermaanden niet genoeg in aanraking komt met licht van de zon (dagelijks tien microgram suppleren);
• Je een donker huidtype hebt (dagelijks tien microgram suppleren);
• Je een vrouw tussen de 50-70 jaar oud bent (dagelijks tien microgram suppleren);

Is er een belangrijke rol weggelegd voor vitamine D bij infecties als COVID-19?

Het is je misschien niet ontgaan dat vrij recent geluiden klonken over vitamine D in de behandeling van COVID-19. Extra inname van vitamine D via een supplement werd al langer in verband gebracht met een betere weerbaarheid tegen luchtweginfecties, maar zou zich op nog meer manieren nuttig kunnen maken in het gevecht tegen dit virus. Het zou de signaalmoleculen van het afweersysteem (cytokinen) in bedwang kunnen houden en daarmee voorkomen dat ze zo extreem reageren dat ook het lichaamseigen weefsel erdoor raakt aangetast. Daarnaast lijkt er een verband te zijn met (te) weinig vitamine D en trombose, tevens iets dat regelmatig wordt gezien bij COVID-19 patiënten ^{[22] [23]}.

Wat zegt onderzoek over de relatie tussen vitamine D en COVID-19?

Lage vitamine D waarden worden vaker gezien bij mensen die ernstig getroffen worden door COVID-19. Er zijn echter zo veel verstorende factoren aanwezig, dat het niet mogelijk is om te concluderen dat lage vitamine D-spiegels direct verband houden met een heftig ziekteverloop. Onderzoeken die keken naar de mogelijkheid van bescherming tegen COVID-19 door hoge vitamine D-spiegels vonden tot op heden geen bewijs die de inzet ervan tijdens genezing ondersteunt.

Wel of geen vitamine D suppleren met het oog op COVID-19?

Een mogelijke verklaring voor de lage aanwezigheid van vitamine D in het lichaam bij zware COVID-19 infecties leverde onderzoek wel op: gezien werd dat bepaalde enzymen die betrokken zijn bij de afbraak van vitamine D, in grote getalen aanwezig waren bij mensen die besmet waren met het virus ^[24]. De mogelijkheid bestaat dus, dat een ernstig ziekteverloop in dit geval niet wordt getriggerd door een gebrek aan vitamine D, maar een effect van de ziekte is. Gezien het ontbrekende bewijs van een het positieve effect dat vitamine D zou kunnen hebben op het voorkomen/genezen van COVID-19 en de ernst van het ziekteverloop, is er geen advies om het extra te suppleren. Uiteraard blijft het advies om vitamine D te suppleren als er reële aanwijzingen zijn van een tekort gewoon van zonkracht. Dat staat echter helemaal los van COVID-19 of andere luchtweginfecties.

Conclusie: een compleet en volwaardig voedingspatroon ondersteunt een goede werking van het immuunsysteem, maar je fysiek en mentaal echt fit voelen hangt met veel meer factoren samen

Primair kijkend naar de invloed op het immuunsysteem, vormt een volwaardig dagelijks voedingspatroon waarmee je alle (essentiële) micro- en macronutriënten in de voor jou juiste hoeveelheden en verhoudingen binnenkrijgt, inderdaad een belangrijke ondersteunende factor. Dat betekent niet dat je je blind moet staren op allerlei mogelijke soorten van vitamine- en mineralensuppletie om jezelf zo goed mogelijk te beschermen tegen onder andere rondwaaiende virussen als COVID-19, maar je beter kunt richten op dagelijks verantwoorde voedingskeuzes maken. Naast die verantwoorde keuzes, zoals zo vaak mogelijk voldoen aan de daily essentials, is ook gewoon ruimte voor keuzes die misschien minder voor je immuunsysteem/gezondheid doen, maar waar je wel van kunt genieten (ook heel belangrijk), zoals een taartje. Kijk naar het grote geheel in plaats van focussen op details.

Een verstoord stresssysteem in plaats van een actief immuunsysteem

Als je (steeds) een gevoel van ziekte/vermoeidheid/pijnklachten ervaart zonder dat hiervoor een aanwijsbare oorzaak is, zoals een hardwerkend immuunsysteem dat tegen een infectie vecht, kan sprake zijn van sensitisatie. Door een herhaaldelijke of onafgebroken blootstelling aan een negatieve stressor is het stresssysteem ontregeld geraakt (allostatic overload) en reageert het niet meer naar behoren. Er treedt overgevoeligheid voor prikkels op en de betekenisgeving aan verschillende prikkels verliest nuance. Hierdoor kan je pijn/vermoeidheidsklachten of een gevoel van ziekte ervaren terwijl daar weinig tot geen aanleiding voor is.

Body, Mind & Life zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

Allostatic overload wordt in verband gebracht met veel verschillende factoren op het gebied van onder andere leefstijl/gedrag en (sociale)omgeving. Op het moment dat jij lichamelijke en/of geestelijke klachten ervaart die hun basis vinden in een langdurige of herhaaldelijke blootstelling aan negatieve stressoren waardoor de boel nu ontregeld is, is het zaak om in zo breed mogelijke zin te kijken naar eventuele aanpassingen die gedaan kunnen worden om uit die modus van non-stop bezorgdheid te geraken: niet overleven maar leven. Daar valt zeker onder dat je op gebied van voeding, indien nodig, aanpassingen doet om je voedingspatroon te optimaliseren. Daar blijft het echter niet bij. Om je echt weer fit/gezond te voelen is het daarnaast nodig om te kijken naar eventuele winst die te behalen valt in alle overige aspecten waar jouw leven uit bestaat. Denk aan de kwaliteit van je nachtrust, ongewenste gewoontes zoals roken, het in kaart brengen van alles dat negatieve stress oplevert, het optimaliseren van je beweegpatroon, ontdekken op welke manier je goed kunt ontspannen. Body, Mind & Life zijn in onze ogen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je je zowel fysiek als mentaal weer zo fit mogelijk wilt voelen, kan je dat doel alleen bereiken met een aanpak die zich richt op alle drie deze aspecten: wederom het belang van het grote geheel.