Kun je niet afvallen doordat je hormonen uit balans zijn?

Kun je niet afvallen doordat je hormonen uit balans zijn?

Welke rol spelen hormonen bij vetverlies? Is het mogelijk dat een hormonale disbalans het behalen van je doelen in de weg staat? Je leest het hier!

Op het moment dat je de knop om gezet hebt en tot het besluit bent gekomen dat je wilt afvallen is het frustrerend als dit niet lukt. Wanneer je er voor je gevoel alles aan doet om tot het gewenste resultaat te komen, maar deze uitblijft, moet dat toch een reden hebben? Regelmatig wordt een verstoorde hormoonbalans aangedragen. Dit artikel legt je haarfijn uit waarom deze theorie niets meer is dan een excuus en vertelt wat wel leidt tot blijvend afvallen!

Afvallen lukt niet door hormonen?

Mensen doen soms de meest gekke dingen om af te vallen: modder drinken, ontbijten met vier rauwe eieren, het elimineren van volledige voedselgroepen en nog veel meer. Als dan blijkt dat deze methoden niet leiden tot afvallen, is natuurlijk een tegenvaller. We zijn in zo’n situatie snel geneigd op zoek te gaan naar een oorzaak die buiten onze eigen schuld ligt. Het geeft een bepaalde mate van rust om de schuld te geven aan een externe factor waar we geen invloed op hebben. Hormonen zijn in dit geval veelvuldig de zondebok. Dat hormoon verhaal is leuk, maar in praktijk is het dus gewoon een manier om de mate van beperkt dieetsucces te verklaren op een manier die buiten je eigen macht ligt. Uiteindelijk hou je hier altijd alleen jezelf mee voor de gek.

De hormoonbalans herstellen

Wie besloten heeft dat hormonen de reden zijn dat afvallen niet lukt, en hier vervolgens research naar doet op het wereldwijde web, kan talloze informatiebronnen tegenkomen die stellig beweren dat hormonen inderdaad de oorzaak zijn. Gelukkig kan je via datzelfde wereldwijde web in contact komen met hormoonexperts die je kunnen helpen je hormoonwaarden weer te herstellen. Bijvoorbeeld met een hormoon herstellend dieet. Men volgt zo’n voedingsplan een poos en verrek: ze vallen af en voelen zich stukken fitter.

Zie je! Waren het dus toch die hormonen die parten speelden. Of toch niet? Is er een andere oorzaak dat het dit keer wel lukt om vetverlies te realiseren? Dit laatste is inderdaad het geval. Het ‘succes’ schuilt ook nu weer in de energiebalans. Hoe het dan komt dat hormonen zo vaak in verband worden gebracht met niet afvallen en hoe het kan lijken dat bepaalde voedingspatronen die gericht zijn op het herstellen van de hormoonbalans inderdaad effectief zijn, gaan we via dit artikel stap voor stap duidelijk maken.

De hormoonbalans testen

Als je van mening bent dat er iets schort aan je hormoonbalans, moet je voor je dat kunt oplossen eerst weten wat er precies mis is. We hebben nogal wat hormonen in ons lichaam en ieder mens is anders. De exacte waarde waarop die hormonen allemaal met elkaar in ‘balans’ zijn bestaat daarom niet. Wel zijn er bepaalde referentiewaarden. Te laag of te hoog zijn allebei niet wenselijk, zoals de meeste dingen waar het woordje ’te’ voor staat niet wenselijk zijn.

Om te bepalen of jouw waarden oké zijn, is het nodig om een meting te doen. Dat is niet iets wat je gemakkelijk thuis aan de keukentafel doet, dus een professional zal dit voor je moeten uitvoeren. Vervolgens kan je enorm je twijfels zetten bij de betrouwbaarheid van zo’n meting. Zeker als het eenmalig was. Hormoonwaarden zijn namelijk onderhevig aan veel externe factoren. Het moment waarop de meting wordt uitgevoerd bijvoorbeeld: doordat alle processen binnen ons lichaam gelijklopen met het circadiaans ritme, zijn de hormoonwaarden niet de hele dag constant.

Een meting in de avond is niet te vergelijken met een meting in de morgen. Ook eten, trainen, stress en slaap beïnvloeden de hormoonwaarden. Dat betekent dat een enkele meting eigenlijk niets vertelt [1]. Je zult er meerdere moeten uitvoeren om een meer betrouwbaar beeld te genereren. Wat we willen zeggen is dat het meten van hormoonwaarden een uitdaging is die een uitslag oplevert waaraan eigenlijk geen directe conclusies verbonden kunnen worden. Dat houdt in dat zo’n uitslag daarmee ook geen goede basis kan vormen voor een op jou afgestemd voedingsplan dat je hormonen zogenaamd weer terug in balans brengt waardoor je wel kunt afvallen.

De relatie tussen hormonen en afvallen

Meten is in het geval van hormoonwaarden vaak dus geen weten. Laat staan dat je zonder het meten van de waarden iets zinnigs kunt zeggen over hormonen die wel of niet uit balans zijn. Wat is überhaupt die vermeende relatie tussen (bepaalde) hormonen en afvallen? Het moet ergens vandaan komen dat hormonen zo vaak de schuld krijgen als dit niet lukt.

We bezitten een groot aantal verschillende hormonen. Die gaan we hier niet allemaal bespreken, maar voor de duidelijkheid van dit verhaal nemen we er een aantal als voorbeeld die in het speciaal vaak worden aangehaald als het gaat over niet kunnen afvallen.

Cortisol bijvoorbeeld, is een hormoon dat wordt aangemaakt in de bijnieren. Veelal als reactie op een angst- of stressprikkel. Te hoge cortisolwaarden worden in verband gebracht met de opslag van buikvet. Stress wordt om deze reden soms als indirecte oorzaak voor aankomen in lichaamsgewicht genoemd. Uit onderzoek komt echter geen bewijs naar voren dat deze theorie ondersteunt [2].

Ook insuline staat in het verdomhoekje. Dat komt omdat aan een aantal feiten een verkeerde conclusie wordt verbonden:

  • Insuline is verantwoordelijk voor lipogenese (klopt);
  • Lipogenese is het proces waarbinnen de lever enkelvoudige suikers zoals bijvoorbeeld glucose, omzet in vetzuren. Die worden dan weer omgezet in triglyceride waardoor het lichaam in staat is voor langere tijd energie op te slaan in de vorm van vetreserves (klopt);
  • Koolhydraten zouden de aanmaak van insuline meer stimuleren dan andere voedingsmiddelen (klopt).

De conclusie die hieraan wordt verbonden door sommigen is dat het eten van koolhydraten, doordat het de aanmaak van insuline stimuleert, ook de vetopslag stimuleert. Dat klopt dus niet [3] [4] [5] Lipogenese (de aanmaak van vetten) is niet per definitie hetzelfde aankomen in vetmassa. Lipolyse (de afbraak van vetten) is ook niet per definitie hetzelfde als het verliezen van vetmassa en dus afvallen.

Deze processen zijn non-stop gaande en het is te kort door de bocht om acute veranderingen in deze processen, zoals hoge insuline waarden, als oorzaak aan te wijzen voor chronische veranderingen. In recent onderzoek blijkt zelfs dat de aanmaak van insuline helemaal geen verband houdt met succesvol afvallen [6].

De relatie tussen de energiebalans en afvallen

Het enige dat bepalend is voor wel of niet afvallen, is de energiebalans. Krijg je meer calorieën (energie) binnen dan je gebruikt? Dan kom je aan. Gebruik je meer calorieën dan je binnenkrijgt? Dan val je af. Gebruik je evenveel calorieën als je binnenkrijgt? Dan blijf je hetzelfde.

De energiebalans kan je beïnvloeden door een calorierestrictie te hanteren waardoor je minder calorieën uit eten en drinken binnenkrijgt dan je gebruikt. Je zult dan afvallen. Als je juist wilt aankomen kan je de energiebalans beïnvloeden door je calorie-inname juist te verhogen naar een punt waarop het meer is dan je gebruikt.

Als hormonale disbalansen, schommelingen of veranderingen invloed kunnen uitoefenen op of je wel of niet afvalt, betekent dat automatisch dat ze de energiebalans buitenspel kunnen zetten. Dat dit niet zo is, blijkt bijvoorbeeld uit de informatie hieronder.

Zijn hormonen de oorzaak van gewichtstoename in de overgang?

Zodra vrouwen in de overgang komen (menopauze) vinden er grote hormonale veranderingen plaats. Het vrouwelijk geslachtshormoon oestrogeen daalt tijdens de menopauze. Dit zorgt voor een wijziging in de lichaamscompositie. De hoeveelheid spiermassa neemt af en het vetpercentage neemt toe. Gewichtstoename is in deze periode aannemelijk [9].

De oorzaak van die gewichtstoename in dit geval, is nog altijd te veel eten in verhouding tot de hoeveelheid energie die wordt gebruikt. Niemand komt spontaan aan door hormonale wijzigingen. In de overgang zijn hormonale veranderingen vaak onvermijdelijk, maar door je eet- en bewegingspatroon erop aan te passen kan je de gevolgen daarvan binnen de perken houden. De energiebalans is ook nu niet buitenspel gezet.

Sterker nog: vrouwen in de overgang die willen afvallen of gewichtstoename tot een minimum willen beperken krijgen het advies zich te focussen op de energiebalans en te blijven bewegen. Minder calorieën innemen via eten en drinken en meer calorieën gebruiken door (veel) in beweging te blijven [7] [8] [9].

Om ook nog even terug te komen op de theorie van een vertraagd rustmetabolisme tijdens het ouder worden: veel mensen ervaren gewichtstoename tussen hun veertigste en hun zestigste levensjaar. Deze is in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt niet het gevolg van een verlaagd rustmetabolisme door het ouder worden. Uit een grootschalig onderzoek is voortgekomen dat het rustmetabolisme tussen je twintigste en zestigste vrijwel niet veranderd tenzij er wijzigingen plaatsvinden in de vetvrije massa omdat het rustmetabolisme hieraan sterk onderhevig is [10].

Hormonale veranderingen staan afvallen niet in de weg

Er is nog een onderzoek dat aantoont dat ’te’ lage of hoge waarden van bepaalde hormonen geen directe invloed uitoefenen op het behalen van fysieke doelen in de vorm van het verlagen van afvallen. Bodybuilders met een wedstrijd in het vizier creëren vaak een calorietekort zodat ze een zeer laag vetpercentage bereiken waardoor hun spieren zo goed mogelijk zichtbaar zijn (cutten). Onderzoekers waren benieuwd naar wat er gebeurt met de hormonen IGF-1, testosteron (beiden betrokken bij het proces van spieropbouw) en cortisol op het moment dat iemand zo’n calorietekort hanteert.

Tijdens de periode van het tekort was een flinke daling van testosteron en IGF-1 zichtbaar. De cortisolwaarden bleven het gehele traject juist hoog. We hebben eerder al benoemd dat hoge cortisolwaarden gelinkt worden aan de opslag van buikvet. Op basis van die theorie zouden de bodybuilders dus bedrogen uit moeten komen. Niets is minder waar: de hormonale wijzigingen deden niets af aan de resultaten die de bodybuilders behaalden. Ze vielen allemaal af en het verloren gewicht bestond hoofdzakelijk uit vetmassa en niet uit spierverlies. Met dank aan de gecontroleerde calorierestrictie die zij hanteerden. In de maanden na de wedstrijd verhoogden zij hun calorie-inname weer en daarmee herstelden ook hun hormoonprofiel [11] [12].

Wordt de rol van hormonen bij afvallen overschat?

In dit artikel hebben we gekeken naar de relatie tussen hormonen en de energiebalans. De conclusie is dat hormonen niet in staat zijn de energiebalans buiten spel te zetten en daarmee niet hetgeen kunnen zijn dat ervoor zorgt dat je niet afvalt.

Als wie dan ook jou vertelt dat afvallen niet lukt, met als reden dat je hormonen niet in balans zijn, is het raadzaam altijd eerst eens goed naar de energiebalans te kijken. Hoeveel energie komt er binnen en hoeveel energie wordt er dagelijks gebruikt. De kans dat de crux zich hierbinnen bevindt is zo goed als 100%.

Dit gezegd hebbende willen we wel nog duidelijk maken dat rol van hormonen in het algemeen niet onderschat dient te worden. De velen verschillende hormonen die we bezitten vervullen allemaal eigen functies. Als de waarden van een of meerdere hormonen continu te hoog of laag zijn om optimaal te kunnen functioneren, kan dat dus wel degelijk tot vervelende klachten leiden.

De bodybuilders uit het voorbeeld hierboven hebben hun fysieke doel bereikt ondanks de hoge cortisol en lage testosteron en IGF-1 waarden. Dit zegt echter niets over andere klachten die ze mogelijk wel hebben ervaren als gevolg van deze hormonale veranderingen. Denk aan een gevoel van lusteloosheid en/of een verminderd libido [13].

Als het niet lukt om af te vallen dient de oorzaak te worden gezocht in de energiebalans in plaats van de hormoonbalans, maar los daarvan willen we de ernst van een hormonale disbalans niet bagatelliseren. Hormonen spelen namelijk wel degelijk een cruciale rol van betekenis om je in gezonde staat te houden.

De werking van een 'hormonen in balans dieet'

Dan zijn we nu toe aan de grote ontknoping. Helemaal aan het begin van dit artikel vroegen we ons af hoe het kan dat er toch wel degelijk succesverhalen bestaan van mensen die zeggen te zijn afgevallen, door een dieet te volgen dat gericht is op het herstellen en/of bewaken van de hormonale balans. Dit komt in werkelijkheid zeker niet doordat het ‘hormonen in balans dieet’ een magische hormoonherstellende factor bevat. Dat komt doordat het dieet blijkbaar een calorietekort heeft opgeleverd. Dat is hetgeen dat het gewenste resultaat heeft veroorzaakt.

Je kunt nu denken: als het werkt dan werkt het. Wat maakt het onderliggende werkingsmechanisme dan nog uit? Maar in werkelijkheid maakt dat een heleboel uit. Je zal hierdoor altijd blijven geloven in de verkeerde dingen en blijven leunen op het voedingsplan van de hormoonspecialist, omdat je van mening bent dat daar de magische hormoonherstellende factor in zit. Terwijl het feit dat je nu wel je fysieke doel behaald hebt alleen maar komt door de calorierestrictie.

Dat betekent dat je met ieder ander voedingsplan een gelijkwaardig resultaat had kunnen behalen, mist je er een calorietekort mee hanteert. Dat betekent weer dat je een voedingsplan zou kunnen samenstellen dat beter past bij jou of het leven dat je leidt waardoor je het ook daadwerkelijk kunt volhouden.

Afvallen? Beïnvloedt de energiebalans!

Het woord energiebalans komt momenteel waarschijnlijk je keel uit. Dat is alleen maar mooi, herhaling zorgt ervoor dat informatie goed beklijft. Een calorierestrictie leidt tot afvallen. Ja, niet in alle gevallen, want je kunt ook keihard trainen en een calorierestrictie hanteren om op die manier vet te verliezen maar aan te komen in spiermassa. Hierdoor zal het getal op de weegschaal gelijk blijven of zelfs verhogen. Toch leidt de calorierestrictie in dat geval wel tot vetverlies.

Dat de energiebalans beïnvloeden werkt is in zeer veel onderzoeken aangetoond. Zo vaak dat het eigenlijk niet meer ter discussie zou mogen staan [6,7,8,9,10]. Duidelijk bewijs komt uit een zogenaamde metabole kamer studie. De proefpersonen bevinden zich continu in een ruimte waarin hun energiegebruik en de energie inname bijgehouden worden. Dat wordt gedaan om de nauwkeurigheid en daarmee de interne validiteit van het onderzoek te optimaliseren. Een dergelijke studie opzet is kortgeleden nog gedaan door Kevin Hall. Hieruit is naar voren gekomen dat een gecontroleerde calorierestrictie leidt tot vetverlies [6].

  • Het meten van hormoonwaarden is moeilijk en aan de informatie die het oplevert kan je eigenlijk geen concrete conclusie verbinden;
  • Behandelen met hormoontherapie gebeurt alleen als daar een gegronde reden voor is en kent ook nadelen;
  • In situaties waarin hormonen flink beïnvloed zijn, blijkt de energiebalans nog steeds van toepassing;
  • Een voedingspatroon resulteert in gewichtsverlies als het voedingspatroon een calorierestrictie realiseert

Kortom: wanneer jij hoort of denkt dat je hormonen niet in balans zijn moet jij je hardop afvragen of je die weg echt in wilt slaan. Wat ons betreft is het een doodlopend pad en kan jij je energie beter besteden aan een aanpak die wel werkt.

Conclusie: Afvallen? Doe wat werkt voor jou

Het is zorgelijk dat we vandaag de dag nog tijd moeten spenderen aan het uitleggen van de energiebalans en het ontkrachten van sprookjesverhalen over hormonen. Het is ronduit verbazingwekkend hoe vaak er nog gesproken wordt over het uit balans zijn van hormonen als oorzaak voor het niet kunnen realiseren van gewichtsverlies. Wij geven regelmatig aan dat afvallen in essentie simpel is. Namelijk minder calorieën innemen dan je gebruikt. Kortom: de energiebalans beïnvloeden.

Desalniettemin betekent dit niet dat afvallen in praktijk ook makkelijk is. Wie dat beweert kraamt onzin uit. Het aanpassen van je gedrag, het creëren van nieuwe gewoonten, het omgaan met een omgeving die je het voedsel nog net niet in je mond duwt en het hebben van bepaalde genetische aanleg maken dat afvallen een lastige opgave is.

Aan het einde van de rit is het even simpel als dat het moeilijk is. De energiebalans is leidend. Wanneer je niet afvalt krijg je te veel calorieën binnen in verhouding tot wat je gebruikt. Dat is soms vervelend om te constateren, maar wel de realiteit. Als je iets aan de huidige situatie wilt veranderen zal je die realiteit onder ogen moeten komen. De reden dat afvallen niet lukt ligt niet aan je hormoonhuishouding en is vooral psychologisch van aard.

Het lukt bijvoorbeeld niet voldoende om weerstand te bieden tegen verleidingen uit de omgeving. Of het lukt niet om oude gewoonten definitief te doorbreken en te vervangen voor nieuwe gewoonten die bijdragen aan het behalen en behouden van je fysieke doel. Het kan zijn dat het niet lukt om je motivatie optimaal te managen. Wat de oorzaak ook is: het is helemaal niet gek! Het is zelfs volkomen normaal.

Het realiseren van een duurzame gedragsverandering, want dat is hetgeen dat nodig is om blijvend af te vallen, is een grote uitdaging. Moeilijk is wel iets heel anders dan onmogelijk. Het kan jou absoluut lukken om je doel te behalen, maar niet als je je laat verleiden tot het hormoonverhaal. Daarmee kom je geen stap verder. Focus je op het creëren van een verantwoord calorietekort. Dat hoeft niet per se door minder te eten, maar door minder calorieën binnen te krijgen. Kijk zo flexibel mogelijk naar je voedingspatroon. Realiseer dit door het implementeren van nieuwe gewenste gewoonten.

Gebruik inspiratie, wilskracht en motivatie om je op het juiste pad te houden. Gaat dit in een keer goed? Nee, absoluut niet. Fouten maken is leerzaam dus accepteer dat fouten er zijn. Lukt dit je niet alleen? Vraag hulp! Met jouw plan bij Changing Life heb je een persoonlijke Changing Life Coach die jou in dit proces begeleidt.

Geschreven door:

Tom Barten, Founder Founder van Changing Life
Tom Barten is de oprichter van Changing Life. Vanuit een eigen frustratie en behoefte heeft hij Changing Life opgericht. Letterlijk en figuurlijk zat hij niet lekker in zijn vel. Op 4 september 2006 besloot hij om het roer om te gooien en zijn leven in positieve zin te veranderen. Hij ging aan de slag met zijn fysieke en mentale gesteldheid. Het is sinds 2012 zijn persoonlijke missie om mensen te helpen meer uit het leven te halen door de domeinen Body, Mind en Life met elkaar te verbinden. Dit is de door hem ontwikkelde neurobiopsychosociale methode. Tom Barten heeft twee bestsellers op zijn naam en kwam bij zijn debuut op #2 binnen in de Besteller 60. Hij is samen met zijn vriendin Denise woonachtig in Amsterdam. In zijn vrije tijd houdt hij van sporten (krachttraining en skaten), vogelen en lezen. Dat laatste doet hij het liefste in het zonnetje op een terras onder het genot van een heerlijke cappuccino. In het Changing Life Magazine kun je alle artikelen van Tom Barten lezen.

Bron

  1. Morley J. The benefits and risks of testosterone replacement therapy: a review. Therapeutics and Clinical Risk Management. 2009;:427. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19707253/
  2. Liao J, Brunner EJ, Kumari M (2013) Is There an Association between Work Stress and Diurnal Cortisol Patterns? Findings from the Whitehall II Study. PLoS ONE 8(12): e81020 https://doi.org/10.1371/journal.pone.0081020
  3. Hall K, Bemis T, Brychta R, Chen K, Courville A, Crayner E et al. Calorie for Calorie, Dietary Fat Restriction Results in More Body Fat Loss than Carbohydrate Restriction in People with Obesity. Cell Metabolism. 2015;22(3):531. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26278052/
  4. Schoeller D, Buchholz A. Energetics of Obesity and Weight Control: Does Diet Composition Matter?. Journal of the American Dietetic Association. 2005;105(5):24-28. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15867892/
  5. de Souza R, Bray G, Carey V, Hall K, LeBoff M, Loria C et al. Effects of 4 weight-loss diets differing in fat, protein, and carbohydrate on fat mass, lean mass, visceral adipose tissue, and hepatic fat: results from the POUNDS LOST trial. The American Journal of Clinical Nutrition. 2012;95(3):614-625.
  6. Gardner C, Trepanowski J, Del Gobbo L, Hauser M, Rigdon J, Ioannidis J et al. Effect of Low-Fat vs Low-Carbohydrate Diet on 12-Month Weight Loss in Overweight Adults and the Association With Genotype Pattern or Insulin Secretion. JAMA. 2018;319(7):667 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29466592/
  7. Karvonen-Gutierrez C, Kim C. Association of Mid-Life Changes in Body Size, Body Composition and Obesity Status with the Menopausal Transition. Healthcare. 2016;4(3):42. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28982486/
  8. Kapoor E, Collazo-Clavell M, Faubion S. Weight Gain in Women at Midlife: A Concise Review of the Pathophysiology and Strategies for Management. Mayo Clinic Proceedings. 2017;92(10):1552-1558. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28982486/
  9. Davis S, Castelo-Branco C, Chedraui P, Lumsden M, Nappi R, Shah D et al. Understanding weight gain at menopause. Climacteric. 2012;15(5):419-429. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22978257/
  10. Timothy W. Rhoads,Rozalyn M. Anderson,Taking the long view on metabolism, Science, 373, 6556, (738-739), (2021). https://www.science.org/doi/abs/10.1126/science.abe5017
  11. Mitchell L, Slater G, Hackett D, Johnson N, O’Connor H. Physiological implications of preparing for a natural male bodybuilding competition. European Journal of Sport Science. 2018;:1-11 https://www.mdpi.com/2411-5142/5/2/27/htm
  12. Rossow L, Fukuda D, Fahs C, Loenneke J, Stout J. Natural Bodybuilding Competition Preparation and Recovery: A 12-Month Case Study. International Journal of Sports Physiology and Performance. 2013;8(5):582-592 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23412685/
  13. Mitchell L, Slater G, Hackett D, Johnson N, O’Connor H. Physiological implications of preparing for a natural male bodybuilding competition. European Journal of Sport Science. 2018;:1-11 https://www.mdpi.com/2411-5142/5/2/27/htm